OE vanaf de zijlijn

Sinds ik mij ben gaan verdiepen in educatieve games ben ik in aanraking gekomen met verschillende onderwerpen in het debat rondom veranderingen in het onderwijs. Net als veel anderen stuurde ik vorig jaar een motivatie tekst in om naar TedxAmsterdamED te kunnen gaan. Daar was ik één van de jongste aanwezigen, aanwezigen die ook daadwerkelijk nog aan ons educatie stelsel overgeleverd zijn.

Tijdens dit evenement was ik getuige van Claire Boonstra's verhaal, waar zij tot tranen aan toe vertelde over haar nieuwe levensdoel om positieve verandering in het onderwijs te bewerkstelligen, na haar desillusie van het CEO-schap. Ondertussen heeft zij met anderen Operation Education opgericht, een organisatie met daadkrachtige naam dat oplossingen wil zoeken voor mogelijke problemen in het onderwijs door te laten zien dat het ook anders kan.

Persoonlijk vond ik het dapper van haar om te erkennen dat ondanks de economische macht en prestige van een gerenomeerd CEO, persoonlijke voldoening nog ver te zoeken kan zijn. Ik had me zelfs voorgenomen om een brief te sturen met een blijk van waardering voor haar stap en mijn visie op het onderwijs. Echter is mijn visie nog in ontwikkeling. Bij een onderwerp dat invloed kan hebben op de levensloop van vele individuen is naar mijn mening voorzichtigheid geboden.

Echter zie ik in gedachten een hype curve ontwikkelen rondom deze organisatie, die mij lichtelijk sceptisch maakt over het debat rondom OE ondanks de goede bedoelingen. Sir Ken Robertson vertelde het al; educatie raakt ons diep en persoonlijk. Een organisatie zoals OE zal mensen aantrekken die het beste voor hebben met kinderen, docenten en de maatschappij als geheel. Sommigen zullen meer weten, of meer ideeën hebben die aanslaan dan anderen. Maar het zal ook mensen aantrekken die zich diep benadeeld voelen door het onderwijs, mensen met economische belangen, mensen die hun verhaal van frustratie willen vertellen, personen die simpelweg denken dat ze weten wat beter is voor kinderen, oftewel mensen met een verscheidenheid aan motieven en gezichtspunten.

Deze mengeling van gezichtspunten biedt natuurlijk kansen maar ook knelpunten. De verhalen van ontevredenen geven een blik op wat er fout kan gaan in het systeem. Maar welk gewicht moet je bijvoorbeeld toekennen aan de frustratie van een ouder na een aanvaring met een enkele leraar, met de blik gericht op het grote geheel? Persoonlijk mis ik sterk de stem van leraren, leerlingen en ceo's die wel tevreden zijn met het huidige systeem, of in ieder geval goede kanten benoemen. Kun je het ze kwalijk nemen dat dit nu niet gedaan wordt? Als zij zich mengen in de discussie zullen zij het op moeten nemen tegen een heel scala aan geëmotioneerde “tegenstanders”. Begrijp me niet verkeerd, de insteek van OE vind ik geweldig, maar met een idee alleen kom je er niet.

Zonder Norm; nog Goed nog Slecht

Laatst sprak ik een vriend van me na meer dan 13 jaar. We hadden elkaar niet meer gesproken sinds de basisschool. Op de basisschool was ik qua rapport de “slimste” van de klas en hij was gediagnosticeerd als hoogbegaafd. Dertien jaar later noemde hij zijn hoogbegaafdheid een handicap doordat het hem veel moeilijkheden heeft gegeven in het onderwijs, met als gevolg een gebrek aan maatschappelijk erkende diploma's. Ik kon de grenzen van het onderwijs deels tolereren en pikte hopelijk nog wat kennis mee, met een beetje geluk ontvang ik later dit jaar mijn maatschappelijk erkende master diploma. 

Het onderwijs heeft zeker zijn mindere kanten, maar het idee dat een systeem zoals het onderwijs zich in stand zou houden zonder goede kanten vind ik echter naïef. Mijn onderwijs heeft mij handvaten gegeven om de wereld van meerdere kanten te bekijken. Het heeft me inzicht gegeven in mens, maatschappij en de vele beweegredenen. Ik zie kansen, structuren en verbanden die mijn leven verrijken en mij voldoening geven. Er zou voor veel mensen best wel eens goede kanten aan het huidig onderwijs kunnen zitten.

Robertson noemt hervormingen in het onderwijs echter niet genoeg en roept zelfs op tot een transformatie naar een geheel ander systeem. Het idee dat het ene systeem kan worden vervangen door een ander systeem spreekt van de gedachte dat de mens en maatschappij maakbaar zijn. Deze maakbaarheid wordt vervolgens van een richting voorzien doormiddel van normen uit zo'n systeem. Terwijl dit normatieve karakter van het onderwijs nou juist een deel van het probleem is dat hij bespeurt, bijvoorbeeld met de normen die worden gesteld in onderwijs toetsen. Een tegenstelling is geboren.

Wat in ieder geval duidelijk wordt hieruit, is dat onderwijs inherent normatief is. Ongeacht de vorm van het onderwijs systeem zullen er normen worden gesteld over het soort ontwikkeling dat een vorm van onderwijs voor ogen heeft. Of het zich nou limiteerd tot basisvaardigheden lezen en rekenen of zich ook richt op het volgen van interesses. Het is naar mijn mening belangrijk om in een dergelijk systeem altijd te realiseren dat je normatief werkt en dat men waakzaam is voor de gevolgen van deze normen. Normen zullen nooit 100% dekkend zijn en daar is ruimte voor nodig. Maar onderwijs maakt nou eenmaal een belangrijk deel uit van de socialisering van individuen tot de maatschappij, de vorm kan altijd worden bekritiseerd.

Een aantal termen in het debat

-Creativiteit

Robertson legt zijn normatief zwaartepunt voornamelijk bij het belang van creativiteit in het onderwijsstelsel en hecht hier een even groot belang aan als geletterdheid. Hoewel creativiteit moeilijk te definieren is, lijkt het inherrent verbonden aan flexibel denken en het los laten van vaste hokjes. Als ik het goed begrijp hecht Robertson waarde aan creativiteit, omdat het individuen in staat stelt om in deze veranderende wereld oplossingen te kunnen verzinnen voor problemen. 

Het is mij echter onduidelijk of hij dit belang voornamelijk ziet voor het individu, voor de maatschappij of allebei. Creativiteit definieert hij als; het creëren van originele ideën die van waarde zijn. Creativiteit direct verbinden aan waarde lijkt me in ieder geval een buzzkill, de waarde van een idee hoeft zeker niet duidelijk of relevant te zijn om onder creativiteit te worden geschaard. De termen “waarde”, “ originaliteit” en “creëren” zijn in ieder geval vrij problematische woorden die ieder meerdere boeken verdienen om te definieren.

Waar de uiting van creativiteit in ieder geval continu mee lijkt te botsen zijn gestandaardiseerde lesmethoden en toetsen. Als men erkent dat onderwijs normatief is moet in ieder geval erkent worden dat deze normen deels kunstmatig zijn. Een antwoord is alleen goed of fout in vergelijking met een norm en een norm hoeft niet sluitend te zijn. Hetzelfde geldt voor methoden als geheel, ontwikkeling is alleen voorspoedig vergeleken met de norm. Ook deze norm hoeft niet sluitend te zijn. Hierdoor zal er altijd ruimte over moeten worden gelaten in lesmethodes en alternatieven voor een mate van creativiteit.

Verder durf ik best te stellen dat de mogelijkheid om jezelf te ontplooien door middel van creativiteit en eigen verantwoordelijkheid, wonderen kan doen voor iedereen. Dit stimuleert namelijk een menselijke basisbehoefte aan meesterschap over zelf en het bouwen van competentie met alle positieve gevolgen van dien. Dit gaat vaak gepaard met erkenning door derden en de positieve feedback die dit geeft.

-Talent

Een ander punt dat continu naar voren wordt gebracht is het idee dat kinderen/personen bundeltjes talenten zijn. Deze talenten kunnen vervolgens tot bloei komen op de juiste voedingsbodem. De onderbouwing van dit idee wordt echter vaak achterwege gelaten. Terugkomend op het eerste probleem, een talent kan alleen aangeduid worden als je hier een norm voor hebt. Het is een nog groter probleem om de term talent uberhaubt wetenschappelijk te onderbouwen, ook hier kan een boek over worden geschreven.

Los hiervan komt het idee dat personen aangeboren talenten/aanleg voor iets hebben aan de nature kant van het onderwijsdebat vandaan. Meerdere experimenten hebben echter aangetoond dat onze vaardigheden op veel vlakken kunnen worden gemanipuleerd en dat talent hier weinig aan hoeft bij te dragen. Een docent zelf heeft bijvoorbeeld grote invloed op reken- en taalvaardigheden. Mocht de sociale omgeving van een persoon bepaalde vaardigheden stimuleren dan is het waarschijnlijk dat zij deze in ieder geval verder ontwikkelen, hier is talent niet voor nodig. Misschien is het zelfs fijner interesses na te streven dan talen nog veel fijner, dan staat de wereld echt voor ons open, in plaats van gevangen te zijn door een beperkt aantal talenten. 

Het ontwikkelen van een vaardigheid onder volwassenen vergt echter ingewikkeldere uitleg. Na jaren te zijn blootgesteld aan verschillende nature/nurture factoren is het op zo'n punt zo goed als onmogelijk te achterhalen of zoiets as talent bestaat. Ook op dit punt vallen er zeker TED filmpjes of andere docu's te vinden over het verbazingwekkende aanpassingsvermogen van mensen die hun kindertijd ver zijn gepasseerd.

Er zou geen probleem zijn om het idee na te streven van “interesses ontwikkelen”. Interesses zijn vrij neutraal op het gebied van nature/nurture en niet zo beperkend. Onderwijs zou interesses kunnen helpen ontplooien en daarbij nieuwsgierigheid te stimuleren. Deze drang naar iets nieuws en het meester maken van een onderwerp doet gelijk afbreuk aan het “nee, dat is fout” patroon en “jij doet wat wij willen” patroon voortgebracht door sommige normen.

-Mismatch

Men beweert soms dat er een mismatch is tussen de individuen die het onderwijs aflevert en de wensen van het bedrijfsleven. Nederland heeft echter een (jeugd)werkloosheidscijfer dat relatief laag is in de westerse wereld. Wellicht dat deze mening betrekking heeft op technologiebedrijven die moeilijkheden hebben om gekwalificeerd personeel te vinden (programmeurs). Deze sector ontwikkelt zich echter zo snel dat het niet zo verwonderend is dat het huidige onderwijssysteem de vraag niet kan bijhouden. Er zijn ook andere sectoren die meer personeel zouden willen, in de komende jaren is er net zo goed een groeiende vraag naar hoog gekwalificeerde leraren, stucadoors, timmerlieden, tomatenplukkers etcetera. Het is echter te kort door de bocht om grote veranderingen in het onderwijssysteem hiervoor nodig te achten. 

Op een mogelijk gebrekkig aanpassingsvermogen van het onderwijsstelsel kan natuurlijk kritiek worden geleverd, echter is het belangrijk de specifieke oorzaken bloot te leggen om tot een oplossing te komen.

Volgens Robertson hebben de behoeften van de maatschappij in het industriële tijdperk aanzet gegeven tot publiek onderwijs en de huidige hiërarchie in aanzien tussen wetenschappen. Het is dus maar zeer de vraag of onderwijs zich überhaupt zou moeten vormen naar de wens van commercie gezien de mogelijke veel bredere normatieve uitwerking. Zo zou iemand die zijn interesse voor programmeren heeft ontplooit zich wellicht veel gelukkiger voelen als bierbrouwer in plaats gestuurd te worden tot programmeur.

Wees voorzichtig in de porseleinkast...

OE is naar mijn mening een geweldig initiatief om mensen te bewegen tot nadenken over het onderwijs. Veranderingen komen wellicht later, maar eerst de basis. Wat streeft het na? Oké, een school komt niet door de keuringsdienst van onderwijs maar wat zegt dit over de keuringsdienst? Is zo'n keuringsdienst nuttig om evangelistische thuisonderwijspraktijken te voorkomen b.v.? Wat moet nou echt gekeurd worden?

Via OE krijgen veel personen een platform om hun mening aan een breder publiek te presenteren. Maar het huidige onderwijs lijkt tot nu toe nog geen vertegenwoordigde stem te hebben. Zonder deze vertegenwoordiging zou het debat rond OE best eens vertekend kunnen worden door te veel ja-knikkers. Een functionele blik op wat "is" kan ook geen kwaad. Wat is het nut van de normatieve categoriën zoals vmbo, havo en vwo in ons onderwijs bijvoorbeeld? 

Het lijkt goed te gaan met OE, de beweging krijgt steeds meer momentum. Daar ben ik helemaal voor, zolang het geen olifant in de porseleinkast wordt. Verandering aandragen is prima, maar wees spaarzaam met verwijten naar het huidige systeem en haar vertegenwoordigers. Ook nu zetten talloze leraren, intern begeleiders, ict'rs en directeuren zich in voor hun leerlingen. Met te veel vinger wijzen, zoals soms via OE gedaan wordt, zouden sommige porseleinen kopjes barstjes kunnen gaan vertonen